Het gebruik van onderstaande foto's is niet toegestaan, zonder nadrukkelijke toestemming van de .
In de serie Reportage ga ik stations af die de moeite waard zijn om te bezoeken. Vanwege hun bijzondere bouwstijl, hun verleden, toekomst of vanwege de speciale ligging. Deze keer ben ik naar Duitsland afgereisd om te kijken bij de Schwebebahn in Wuppertal. Een uniek stukje Openbaar Vervoer dat mijn interesse al langere tijd trok. Afgelopen maand is het er dan ook echt van gekomen om, samen met een goede vriend, naar Duitsland af te reizen en het allemaal eens mee te maken.
De Schwebebahn in Wuppertal valt onder de noemer 'metro', maar in tegenstelling tot veel metrolijnen die alleen maar ondergronds of een deel bovengronds rijden, gaat de Schwebebahn nergens ondergronds. Het kenmerkende van de Schwebebahn is dat deze bovengrond opereert. Dusdanig bovengronds dat de grond nergens wordt geraakt. Schwebebahn is dan ook Duits voor 'zweefbaan'. Een hangende monorail, dus. Omdat het systeem geen gelijkvloerse kruisingen kent met ander verkeer, mag het systeem een metro genoemd worden, maar omdat de voertuigen eenrichtingswagens zijn en de lijn op de eindpunten een lus hebben, zou je het eerder een tram kunnen noemen.
De Duitse ingenieur Eugen Langen ontwierp de Schwebebahn en na drie jaar bouwen werd de lijn in 1901 geopend. Het ontwerp is briljant; vanwege de dichte bebouwing én de rivier de Wupper die door Wuppertal stroomt, was er maar weinig ruimte voor een spoorbaan. Ingenieur Langen bedacht dan maar een monorailsysteem dat zich grotendeels boven de Wupper bevindt en daarmee zelf zo weinig mogelijk extra ruimte inneemt.
De lijn loopt van Wuppertal Vohwinkel in het westen via Wuppertal Hauptbahnhof naar Wuppertal Oberbarmen in het oosten. De tussengelegen afstand is 13,3 kilometer en die wordt overbrugd door middel van 470 steunpunten die veelal in de oevers van de rivier de Wupper zijn geplaatst. Tussen de twee uiterste keerpunten liggen 20 stations. De voertuigen van de Schwebebahn zijn gebouwd tussen 1972 en 1974 door MAN. In beginsel waren er 28 voertuigen, maar in 1999 viel er één door achtergelaten gereedschap van een baanwerker in de rivier de Wupper. Dat leidde tot 5 dodelijke slachtoffers en 46 gewonden.
Genoeg gekletst, op naar de beelden!
Het was erg vroeg toen we vertrokken, dus rond een uur of 11 waren we in Wuppertal Vohwinkel, waar het nog licht regent. Dit is het stationsgebouw van dit kenmerkende station, dat doet denken aan de vork van station Amsterdam Muiderpoort. Aan de linkerkant ligt de lijn naar Essen, aan de rechterkant de lijn richting Düsseldorf.
In de wijk Vohwinkel loopt de Schwebebahn grotendeels boven de straat. De rivier de Wupper komt namelijk niet in deze wijk. Hier is goed te zien dat de spoorbaan op 12.5 meter hoogte hangt en al het verkeer geen hinder ondervindt van de Schwebebahn.
Mijn eerste kennismaking met de Schwebebahn; gekleurde voertuigen die met een rotvaart boven je hoofd langs komen zweven.
Het station Bruch, op loopafstand van treinstation Vohwinkel. Opvallend genoeg liggen de stations niet naast elkaar en is eindpunt Vohwinkel ook niet direct naast het treinstation.
Op het station Bruch kopen we bij de automaat twee dagkaarten. Deze kosten ons €5,70 per persoon. De Nederlandse pinpas van mijn goede vriend accepteert de automaat niet, maar wel mijn tientje. Op de kaartjes staat, net als de vermelding op de kaartautomaat, dat ze eerst afgestempeld moeten worden voor ze geldig zijn. Nadat we de kaartjes hebben afgestempeld in de stempelautomaat naast de kaartautomaat, zweeft er een Schwebebahn het station binnen en stappen we in om naar het station Vohwinkel Schwebebahn te gaan.
Station Vohwinkel Schwebebahn, het eindpunt aan de westzijde van de lijn. Hier stapt iedereen uit, wisselt de bestuurder en wordt het voertuig via de keerlus omgereden naar de andere kant van het station voor de terugreis.
De keerlus op het station van Vohwinkel Schwebebahn. Hier bevindt zich ook een 'wissel', als een voertuig uit dienst gaat. Dan zweeft het voertuig rechtdoor naar het depot. Rechts een van de seinen van het gebruikte seinenstelsel.
De kaartautomaten op het station Vohwinkel Schwebebahn. Deze lusten munten, pinpas, maar ook briefgeld.
De inrichting is weinig anders dan die van een gemiddeld metrostation: Een spoorbaan, een perron, een metro (in dit geval een Schwebebahn), wat zitjes, een bord dat aangeeft welke trein als eerste vertrekt, waarnaartoe en wanneer en dan heb je het wel zo'n beetje gehad.
Dan het interieur van de Schwebebahn; daar is ogenschijnlijk weinig meer aan gedaan sinds de intreding van de voertuigen in 1972...
De stoelen zitten houterig en nodigen niet echt uit om lang op te blijven zitten. Nu zijn ze daar ook niet voor gemaakt, maar van de ene kant van de lijn naar de andere kant van de lijn duurt een half uur en dan voel je het wel. Er zijn veel meer staanplaatsen dan zitplaatsen, maar voor de veelal korte stukjes die de inwoners van Wuppertal met de Schwebebahn afleggen is dat een uitkomst.
Een voertuig bestaat uit drie delen; de voorkant (zoals te zien op de foto), het middenstuk en de achterkant. De voor- en achterkant zijn nagenoeg gelijk aan elkaar, met als grote verschil de cabine die zich alleen aan de voorkant bevindt. Het middenstuk is zoiets als het harmonica-gedeelte van een gelede bus, maar dan langer en met zes zitplaatsen tegen de zijkant geplaatst. Het middenstuk zorgt ervoor dat de voertuigen op de eindpunten door de keerlus kunnen zweven.
Zicht op de voorzijde van het voertuig.
De cabine is te betreden via één deur in de reizigerscabine. De cabine is alles behalve ruim en herbergt niet meer dan een dashboard met rijinstallatie en een microfoon en een stoel om op te zitten. In de reizigerscabine bevindt zich één scherm met daarop de aankondiging van het volgende station. De stations worden handmatig door de bestuurder omgeroepen. Als deze daar zin in heeft, tenminste...
De cabine.
Ik heb het zeer sterke vermoeden dat het in deze cabines erg warm kan worden. Alleen de ramen aan de zijkant kunnen deels worden geopend en ter verlichting staat er een minuscule ventilator. Je rijdt uiteindelijk toch in een soort van kas. De zon staat er dan wel niet volledig op, omdat de spoorbaan flink overlapt, maar ideaal lijkt me anders...
Het beeldscherm in de cabine.
Bij iedere haltering gaat het scherm aan en is de trein vanaf de achterkant te zien via een camera in het station. Daarbij is ook het perron zichtbaar en kan de bestuurder goed zien of iedereen in- en/of uit is gestapt. Direct na vertrek gaat het beeldscherm uit.
Zicht 'over de schouder' van de bestuurder. Vreemde gewaarwording, al dat verkeer onder je op straat, waar je met een noodgang van maximaal 60 kilometer per uur overheen zweeft.
Tijdens onze eerst rit zijn we van het beginpunt in Vohwinkel helemaal naar Oberbarmen meegereisd. Alle 20 stations hebben we zo vluchtig bekeken en ook goed kunnen genieten van het uitzicht dat deze vreemde constructie ons bood. Na vijf stations ben je bij station Zoo/Stadion, waar de lijn samenvoegt met de rivier de Wupper en daar de rest van de rit niet meer van wijkt.
Aan het einde van de rit ben je dan op station Wuppertal Oberbarmen, gelegen naast het treinstation Oberbarmen.
Het depot van Oberbarmen, waar de voertuigen volledig door rijden naar de keerlus achterin het gebouw.
Vanaf het perron heb je een klein beetje zicht op de binnenzijde van het depot, waar nog een aantal voertuigen waren geparkeerd. De bus onderin de foto staat op de buffer van het busstation.
Het overgrote merendeel van de reis voert over rivier de Wupper.
Een van de Schwebebahn voertuigen zweeft station Oberbarmen binnen.
Na onze middagpauze in het centrum van Wuppertal, waar je goed kunt eten voor weinig, werd het tijd voor een wandeling door de stad met zicht op de Schwebebahn. Gelukkig kwam de zon toen ook even kijken en werd het allemaal wat aangenamer. We hebben ons verwonderd over de draagconstructie en het gemak ervan.
Station Ogligsmühle. Een opvallend modern station.
Een van de voertuigen met totaalreclame zweeft door Wuppertal.
De bochten van de rivier de Wupper bepalen de route van de Schwebebahn, hier net buiten het station Hauptbahnhof.
Station Kluse/Schauspielhause. Ook een opvallend modern gebouw.
De enorme draagconstructie die, zo oogt het althans, later is versterkt door de grijze constructie.
Vrijwel overal is de Schwebebahn straatbeeldbepalend. Je ontkomt er niet aan het ding te zien.
Na onze stadswandeling, met inbegrip van wat klimmerij om bij de Biscmarckturm te komen, betreden we station Landgericht, waar ik een foto kon nemen van de stationsinrichting.
Het perron van Landgericht. Een simpele inrichting, maar doeltreffend; wachten duurt hooguit 7 minuten overdag en tijdens de spits niet meer dan 4 minuten.
Ieder perron is voorzien van een lift naar straatniveau, wat de Schwebebahn voor iedereen toegankelijk maakt. Alleen de opstap het voertuig in kan lastig zijn.
Naast het sein van station Landgericht staat een bord met de mededeling "Achtung, Baustelle". Het eerstvolgende station in de richting van Oberbarmen, station Völklinger Strasse, wordt namelijk verbouwd. De Scwhwebebahn mag dan ook met maximaal 20 kilometer per uur door het station zweven, om ongelukken met de bouwvakkers te voorkomen. Het station wordt zo te zien volledig gestript en opnieuw opgebouwd met nieuwe materialen. Tijdens diensturen wordt er op die manier gewoon doorgewerkt aan het station dat verder gesloten is en niet gebruikt kan worden om in- of uit te stappen.
Het ophangingssysteem van de Schwebebahn.
Ieder voertuig is voorzien van 4 motordraaistellen, die ervoor zorgen dat de Schwebebahn snel op snelheid is en ook flink af kan remmen. Simpelweg hetzelfde systeem als bij een trein, alleen dan aan de bovenkant van het voertuig.
Per bestuurder is er, net als bij bus, tram en metro, een verschil in rijkarakteristiek. De een houdt zich bij de werkzaamheden zeer netjes aan de snelheid, de ander gaat er met wat grotere snelheid op af en remt op het laatste moment nog af, weer een ander mag graag op het allerlaatste moment afremmen voor de stations... Het geeft het geheel wel een spannend tintje mee, want het blijft vreemd om naar links en rechts te zwiepen tijdens de rit. En als er dan ook nog een maniakaal aangelegde bestuurder de boel bestuurt...
Vanuit Landgericht zijn we weer naar Oberbarmen afgereisd en om onze voeten en benen wat rust te geven na onze stadswandeling zijn we daarna wederom met de Schwebebahn volledig naar Vohwinkel afgereisd. De rit duurt precies een half uur. Daar betrapten we nog een trolleybus...
Ook aanwezig, maar dan alleen in Vohwinkel: De trolleybus. Die rijdt naar Slot Burg in Solingen.
En daarna zijn we met de Schwebebahn naar Wuppertal Hauptbahnhof gereisd om daar een trein richting Düsseldorf te nemen. Het is overigens het laatste jaar dat de voertuigen van MAN nog door Wuppertal zweven, want vanaf volgend jaar worden de nieuwe voertuigen verwacht. Waarschijnlijk voorzien van fijnere stoelen om op te zitten, airconditioning om de temperatuur vooral 's zomers wat aangenamer te maken en misschien ook wel met automatische omroep. Of dat allemaal ook daadwerkelijk een verbetering zal zijn is nog maar de vraag (want de oubollige voertuigen, de inrichting ervan en het persoonlijke tintje van de omroep van de bestuurder geven het toch extra het idee dat je er op uit bent), maar dat is natuurlijk een hele mooie smoes om volgend jaar gewoon terug te gaan naar Wuppertal voor een ritje met de Schwebebahn!
Want het motto in Wuppertal luidt: "Einmal im Leben durch Wuppertal schweben!" En inderdaad; dat moet je gewoon een keer gedaan hebben!
